Konfessa konaba Ha’u (1)

Baucau, 2007.

Baibain tuku sia ka sanulu kalan Lidia toba ona maibe agora oras besik ona tuku sanulu resin rua mos nia matan ladauk dukur. Lidia satiadu ho kondisaun ne’e no nia hatene didiak tamba sá. Afinal semana ida ona nia fila husi Gariauai ho nia kolega ekipa estajiariu sira. Durante semana tolu, sira hala’o estajiu nudar manorin iha eskola primaria ida iha ne’ebá. Estajiu ne’e la’o diak loos no asuntu sira estajiu nian mos remata ona maibe sei iha asuntu ida tan mak ladauk remata ba Lidia. Asuntu ne’e naran Jonilson alias Jo.

Semana kotuk iha Gariuai

‘Lidia…favor hein lai.’  Lidia ne’ebe fila kotuk ona atu tama uma laran sente laran-ruak maibe nia para duni no fila oin.

‘Nusa tan Jo? Oras kalan ona. Ha’u atu deskansa ona. Mena ho Rita toba ona. Ha’u lakohi sira hadeer mai hetan ita nain rua depois konta fali ita.’ Lidia hataan ho la pasiensia.

Nia hateke tiha uma tuan ne’e ho la hakmatek. Uma edifisiu tuan husi tempu Indonezia ne’e diretor eskola primaria iha Gariuai mak fo sira nia grupu atu hela durante estajiu.

‘Sim, ha’u komprende. Maibe favor ida. Fo netik tempu ha’u koalia lalais de’it.’ Jonilson husu ho haraik an. Lidia hatudu oin lakohi hein maibe ikus mai nia doko ulun katak konkorda no nia fuan tuku-tuku hela.

‘Lidia, ha’u  tenki  dehan sai. Ha’u durante ne’e iha sentimentu espesial ba o.’ Lidia sente nia an sai tiha jelu.

‘Ha’u gosta o, Lidia. La’os nudar kolega de’it maibe liu ida ne’e. Ha’u hakarak hatene liutan konaba o. Passa tempu ho o. Aprende no fahe hanoin ho o. Ha’u nunka sente konfortavel loos ho feto seluk molok hetan o. Kalan ne’e, iha fatin ida-ne’e,  ha’u hakarak husu.   Lidia, ha’u bele sai o nia doben…?’

Lidia hakfodak ho deklarasaun ne’e. Nia arepende fo an ona sai kolega ho Jonilson durante estajiu.

‘Jo, deskulpa. Saida de’it mak o hanoin agora ne’e, diak liu haluha tiha de’it.’

‘Tamba sá Lidia?’ Jonilson husu ho oin la fiar.

‘Ha’u la bele esplika ba o. Ha’u tama ona. Ate aban.’ 

Lidia la’o dadaun tama ba kuartu laran husik hela Jonilson hamriik mesak iha baranda liur ho oin la satisfaz.

***

‘Lidia, Jonilson ohin meudia buka o’ Abinda hateten ba Lidia be latan hela kama laran kaer livru mean ida ho titulu Indonezia hakerek Kerudung Merah Kirmizi ho eskritor nia naran Remy Silado hakerek mos iha ne'ebá.

Rona Abinda koalia halo Lidia nonok hikas no rai fali livru mean ne’e iha meja leten besik ninia kama.

Abinda naran kompletu Bemvinda mak Lidia nia kolega eskola husi Maliana mos no sira kuinese malu wainhira tama iha  Mestra Campagna ka programa formasaun dezenvolve kapasidade ba feto husi madre Canosiana iha Baucau iha tinan kotuk. Abinda mak Lidia nia kolega diak no fatin ba nia atu konta ninia problema sira nomos passa tempu hamutuk. Abinda sempre mai hamaluk Lidia iha ninia uma-aluguer  wainhira fim-da-semana.

‘Nia husu saida?’ Lidia hadeer no tuur sadere ba kama ulun ho oin boot.

‘Nia husu tansa ohin o la tama. Karik o moras ka nusa. Mak ha’u dehan lahatene. Ne'e mos nia sei ejiji loos. Entaun ha'u dehan o iha asuntu atu halo. Hare’e ba hanesan nia la hakmatek hare'e o la mai.’ Abinda hataan ho hateke metin Lidia.

‘Hmmm.. nusa tan fali ona imi rua ne’e?  Ha’u sente antes ne’e nia nunka liga ita arbiru mak ne'e. So tempu diskusaun aula laran de’it. Desde fila husi Gariuai. O ho nia oinseluk loos. Lidia… o subar buat ruma husi ha’u ka?’ Abinda litik ho jeitu investigador nian.

Lidia hateke tiha ba sorin no hakruuk hodi doko ulun.

‘Lidia… foti ulun hateke ha’u. Koalia de’it mai ha’u. Nia halo buat ruma aat ba o? Dehan mai bá. Ka o tauk tamba nia ema iha ne’e nian. Lidia.. se nia halo buat ruma ba ita tan de’it ita ne'e ema Loro-monu, ne’e nia hanoin sala ona. Ita mai atu eskola laos atu buka problema'.

Lidia doko ulun nafatin.

‘Se laos hanesan ne’e entaun koalia sai ka doben. Keta hanesan ne’e ba... O halo ha’u tauk fali. Segredu moruk de’it o fo hatene  ha'u, tansa ida ne’e lae fali?’ Abinda hamaus.

Lidia mos konta duni buat hotu ne’ebe akontese iha Gariuai.

Hahu husi oinsa kolega siragrupu laran fo fiar ba nia no Jonilson mak sai sefi no sira serbisu hamutuk ho diak loos hodi kuidadu malun iha grupu laran.  Jonilson mak sempre apoiu Lidia nia ideia sira atu organiza atividade ba labarik sira iha eskola liuhusi toka no halo animasaun nune’e eskola fo fiar ba sira atu ajuda mos atividade  iha igreja.

 Jonilson mos mak halo nia la sente baruk atu la’o dook ba kuru bee iha bee matan be dook husi sira nia hela fatin tan iha Gariuai be araska. Tan ho Jonilson, Lidia hetan istoria oioin konaba ninia esperiensia oioin estuda iha eskola sekundaria seminariu Fatumaka ne'ebe mesak interesante no komik mos hodi halo Lidia hamnasa hela de’it to'o haluha distansia ne’ebe sira hakat husi area semiteriu Lawalalubo mai iha sira nia hela fatin besik Igreja Gariuai nian. No la haluha mos, kalan ikus iha Gariuai Jonilson hato’o ninia sentimentu maibe Lidia lakohi hatan nune’e tama fali mai iha aula mos Jonilson kontinua husu Lidia nia razaun maibe Lidia mak sempre hasees an de’it.

Abinda hakfodak rona nia istoria maibe depois hamnasa mihis tiha.

‘Oooh afinal hanesan ne’e to?  Fofoun ha’u mos preokupa loos rona o atu ba Gariuai tan o ema Loro-monu mesak iha grupu ne’e. Afinal o husu ona atu troka ba fatin seluk maibe dosente lakohi. Mak dosente fo karik oras ne’e o la hetan problema hanesan ne’e too?’ Abinda hamnasa tiha.

‘Sim.  Ish, Abinda.. nusa o hamnasa fali? Ne’e la komik ida’ Lidia hataan ho oin boot. Abinda hetok hamnasa hahaek tan.

‘Lidia, Lidia. Ne’e normal se nia gosta o. O feto ida bonita no matenek. Nia mane klosan ida. Konserteza hare'e feto bonita hanesan o nia gosta' Abinda mos toba latan tiha iha kama laran.

'Abinda... O goza ha'u ka? O hatene ha'u ne'e oinsá, Abinda. Karik o la komprende tan o la esperensia saida mak akontese mai ha'u. Ha'u... Ha'u sente aat loos ba ha'u nia an. Husi liur ha'u kabeer hela. Husi laran ha'u rahun ba mai' Lidia ko’alia hodi hateke ba janela ho oin muron.

'Shhhh... Lidia. Deskulpa. Hau laiha intensaun atu goza o. Ha'u bele la sente rasik buat ne'ebe akontese ba o. Maibe ha'u komprende o nia terus. Ha'u nia intensaun atu dehan  katak o lalika tauk ka hakfodak liu hanesan ne'e. Ne'e normal ema gosta o. Maibe o gosta nia ka lae, o rasik mak deside Lidia.' Abinda hadeer hakuak fali Lidia.

‘Abinda…’

‘Sim’

‘O sente ha’u sei bele namora hanesan feto-klosan sira seluk?’ Abinda hateke Lidia ho hamnasa mihis no husik tiha Lidia husi nia hakuak.

‘Konserteza Lidia. O iha direitu ba ida ne’e. Naran katak o pronto loke fali o nia an.’

‘Tuir o nia hare’e Jonilson ne’e mane ida diak ka lae?’

‘Ha’u laduun hatene nia ne'e oinsá. Maibe ha'u hare'e nia respeita feto no mane hanesan. Uluk fofoun ita tama hau hare'e dalaruma nia gosta goza halimar kolega feto balun hamutuk ho nia kolega sira. Maibe ikus ne'e ha'u hare'e nia la goza feto arbiru ona hanesan uluk. So nia kolega naran Gil ne’e mak sei nafatin. No ha'u ladun gosta nia.'

Be o rasik hare’e nia oinsa?’ Lidia nonook hikas.

‘Fofoun ha’u mos la toman nia. Ha’u hanoin nia mane ida jeitu nakar. Maibe depois iha Gariuai mak ha’u hatene katak nia ema ida respeitozu no kapas atu dadalia ho konaba buat oioin’ Lidia konta ho oin kontente.

‘O gosta nia too Lidia?’ Abinda husu. Lidia hataan  ho doko ulun neneik.

‘Maibe ha’u tauk se nia hatene konaba ha’u nia sei... hakribit ha'u..’ Lidia hataan ho triste.

‘Se nune’e, koalia nakloken ba nia. Husik nia hatene uluk lai o ne'e oinsá. Se o evita hela de’it nia, mak nia sei kuriozu liutan no la rende atu hatene o nia razaun. Koalia ba nia Lidia. Depois mak hare’e nia reasaun oinsa. Se rona tiha o nia realidade mak nia hasees an antes ne'e diak liu par o mos livre tiha. Pelumenus o ho nia sei la arepende molok imi deside namora duni.’ Abinda sujere.

‘Maibe Abinda.. ha’u la fiar nia seidauk hatene konaba ha’u. Ita nia senior sira husi Maliana mos eskola iha ne’e no sira barak kuinese ha’u. Ha’u fiar nia rona tiha ona ha’u. Ha’u tauk nia intensaun halimar de’it.’

‘Diak hela, Lidia. Lalika preokupa ba ita nia senior sira ne’e. Sira bele hatene o nia istoria maibe sira la komprende saida loos mak o passa tiha ona. O terus hela maibe sira la hare’e.’ Lidia hatan.

‘Abinda. Ha’u sente la merese ida…Oinsa karik Jonilson hakarak nafatin ha’u?’ Lidia hakruuk tan subar ulun iha ain tuur leet.

‘Lidia.. to’o ona.Buat ne’ebe liu, liu ona. O sei labele muda fali passadu. Maibe o sei iha oportunidade atu goza o nia prezente no hadia o nia futuru. Iha fatin ne’e, husik o sai Lidia ne’ebe foun. Lalika preokupa ho ema koalia. O iha ne’e tinan tolu de’it. Husik o nia an goza tempu nudar klosan. O la’os ema ida nian Lidia. Husik o  sente fali tempu hirak be o lakon tiha ona. No ita nain rua hatene loloos tamba sá.’

‘Maibe ha’u tauk. oinsa karik nia insulta fali ha’u?’

'Ne'e mak ha'u dehan. Atu hatene Jonilson nia reasaun no intensaun, entaun o tenki hasoru nia hodi koalia sai buat hotu. OK?' Lidia doko ulun maibe laran-ruak kontinua dere nia. Aban sei sai loron boot ida ba nia.

***