VIAJEN DAHULUK BA SUAI (I)

 


Segunda dadeer ida iha fulan Maio tuku neen, ha'u prontu ona hein taxi azul atu ba aeroportu be ha'u hameno kedas horikalan. Ha'u tenki to'o iha ne'ebá tuku hitu ho balun atu sa'e aviaun ZEEMS ba Suai. Oráriu aviaun ne'ebé ha'u hameno iha Sesta semana kotuk muda oras husi tuku 9.30 mai fali tuku 7.30 OTL dadeer. Obrigada ba mana operador tikete ne'ebé horseik Domingo meudia ha'u han hela mak fo hatene mudansa ida-ne'e derepente de'it husi telfone. Tamba mudansa ida-ne'e mak ohin ha'u tenki hadeer sedu atu bele to'o sedu iha aeroportu ho selu rasik osan tan motorista husi serbisu-fatin ne'ebé mak loloos tenki tula ha'u ba aeroportu hodi fó razaun dehan nia labele tula ha'u oras sedu nune'e basá nia tenki hetan uluk lisensa husi ninia xefi. Ha'u telfone ninia xefi, telfone mate.

To'o iha aeroportu ha'u la konsege tan foti resibu taxi (depois atu reklama ba serbisu-fatin hodi selu fali ha'u-nia osan) tamba malae feto ida mai ho ansi loos hamriik besik odamatan kareta hakarak atu sa'e taxi azul be ha'u sa'e ne'e. Sofer taxi kinur ida ho oin hamaus mai halai tuir nia hodi bolu nia atu sa'e ninia taxi no hateke ba sofer taxi azul ho matan kroat. Molok ha'u sai husi taxi, sofer taxi azul husu atu ha'u hateten ho Ingles ba malae ne'e katak nia labele tula tamba ema hameno ona nia. Ha'u halo tuir ho laran-ruak. Malae feto ne'e la kontente no hasees an. Ha'u nota sofer taxi azul ne'e bosok hela tamba tauk ba sofer taxi kinur. Malae feto ne'e lakohi sa'e tuir taxi kinur be ninia sofer la'o tuituir de'it nia no halo malae feto ne'e la komfortavel. Aeroportu Nicolau Lobato dadeer deit sai ona fatin kompetisaun.

Tuku hitu minutu sanulu, ha'u tama check in iha counter aviaun ZEEMS hamutuk ho passajeiru sira seluk. Prosesu check in ba Suai hanesan ho prosesu check in atu ba rai liur iha Aeroporto Nasional Nicolau Lobato. Ne'e sei sai ha'u-nia esperensia check-in atu sa'e aviaun ba munisipiu seluk iha Timor laran. Molok ne'e ha'u la imajina sei ba Suai ho aviaun iha ha'u-nia viajen dala-uluk liu ba Suai.

Tau tiha pasta sira ba mákina scanner leten, ha'u ba forma tuir passajeiru sira seluk iha counter. Iha liña rua no kada liña ema nain lima neen to'o hitu. Hamutuk besik sanulu resin. Ha'u rona aviaun ZEEMS iha kadeira sanulu resin sia. Ne'e hatudu katak ohin kadeira sanulu resin mak sei okupa. Kada kadeira kusta Dollar $41 to'o 51. Ne'e katak kada voo ba Suai, aviaun ZEEMS sei manan Dollar atus hitu to'o atus ualu resin karik semo ba mai nakonu hela de'it. Uluk ha'u hanoin ema ko'alia halimar de'it wainhira temi ba Suai sa'e aviaun tamba ho kareta sei to'o ne'ebá besik oras sia. Agora ha'u admira. Afinal buat halimar balun bele sai posivel.

Check in hotu ha'u hakat fali ba iha sala hein aviaun nian. Kadeira mesak mamuk mak barak. Hakmatek. Loromatan sa'e ona fó vista osan-mean. Passajeiru Suai sira seluk tama mai tan tuituir malu. Inan foinsa'e ida ho nia oan sei kiik, ferik idozu ida ho oin namlaik, mane xineza ain aas nain rua dadalia ho lian Xinez nakrotok, mane foinsa'e nainrua dadalia ho oin hamnasa no pasajeiru sira seluk be ha'u la nota tamba hateke fali ba aviaun para fatin. Hateke ba liur husi vidru, ha'u imajina oinsá aeroportu Dili nia modelu sei simples tebe-tebes nudar aeroportu internasional. Maibé karik nudar povu ida, ha'u tenki agradese tamba iha netik. Tempu no parte balun mak hatene bainhira mak aeroportu Dili bele nakfilak sai furak.

"Passajeiru ba Suai, halo favor," feto ida ho farda metan hamriik iha odamatan hodi bolu ami.

Ami hamriik hakat ba nia ho forma hodi entrega bilhete boarding pass atu nia lees tiha sorin no fó fali rohan mai ami hodi kaer. Ami la'o tesik ba tuituir malu ho kalma hanesan ema la'o tuir malu atu ba simu komuñaun iha missa.

Iha kampu aterasaun, aviaun ZEEMS hein ona ami ho pilotu malae mutin nain rua no pessoal aeroportu nain rua ho farda rompi koor matak neon be lakan loos. Ha'u rona dehan pilotu nain rua ne'e ema husi Kanadá. Aviaun ne'e hanaran DHC-6-400 no antes naran C-GVTU (cn 872) rejista iha kompañia aviasaun Kanadá nian. Karik tamba ida ne'e mak ninia pilotu mos ema Kanadá? La hatene loos. Antes ha'u hanoin katak pilotu feto Timoroan nain-rua husi Oecusse ne'e mak atu sai pilota ba aviaun ne'e. Se la sala loron ne'e sira mos kaer aviaun ida no semo ba Jaco ho Anche Cabral (siklista Timoroan) mak sai passajeiru. Ha'u hatene de'it husi instagram post.

Entrega tiha pasta ba pessoal aviasaun, ha'u tama ba aviaun laran ho fuan nakonu harohan husu katak ohin aviaun bele semo ho diak no to'o iha Suai ho seguru. Ha'u rona bebeik ona ema konta katak sa'e aviaun ZEEMS ne'e halo ita nakdoko tuun sa'e tamba aviaun ne'e kiik no anin bele huu nia namlele ba mai. La hatene tebes ka lae.

Hola tiha fatin tuur besik janela no hametin tiha sintu kadeira ha'u tuur hodi fihir tuun sa'e aviaun laran. Kadeira besik ha'u mamuk no halo ha'u mak tuur mesak iha liña ne'e.

Molok semo, pilotu hahú uluk ho fó bemvindu no introduz an no tuir mai nia fo informasaun seguransa pre-voo iha lian Inglês ho ibun lais hanesan nia dekor tomak tiha ona ninia ulun laran. Ha'u lamenta tansá mak informasaun hanesan ne'e la fornese mos iha Tetun basá ha'u hare'e passajeiru Timoroan maioria la koalia Inglês tan. Afinal, iha informasaun seguransa pre-voo ne'e mak informasaun kona-bá oinsá ita nudar passajeiru bele salva an karik akontese sinal perigu ruma hanesan aviaun atu monu ka turbulensia. Nai..husu boot labele akontese bá!

Aviaun nia makina sira hahu moris no lian. Ninia vintuiña sira nakdulas dadaun ho lian nakrotok. Aviaun hola dalan hakiduk tiha ba kotuk liubá molok halai lansadu ba oin no dezkola husi rai ba lalehan hodi fo sensaun semo aas tiha mak tun fali ba iha ha'u-nia kabun laran.

Husi janela ha'u hateke tuun ba sidade Dili hanesan tiha nakonu ho kaixa aikose kor mean ka brinkedu kuadradu sira labarik kiikoan sira halimar no halekar iha rai leten. Maibe husi sorin bá, tasi kor azul nakukun dada loos matan atu fihir bebeik nia no mout iha ninia klean.

Husik liu tiha paisajen tasi iha kotuk, ha'u hare'e hetan fali paisajen foho oan sira iha Dili be ninia aihun sira matak fila-fali tanba tempu udan hodi hamatak fali foho oan sira ne'e be atu molik sala-sala tamba ema gosta sunu-rai. Lahatene bainhira los mak ema sira ne'e iha konsiensia atu para sunu rai. Alende foho oan, ha'u mos fihir kona mota sira nia forma hanesan liña naruk la linear ho kor sinzentu be pinta iha foho oan sira ne'e nia leet ho kleuk ba mai tuir ninia pintor nia gostu.

Hafoin mota, iha tan mos paisajen foho nakonu ho ailaran matak ho uma balun tuituir malu iha ninia let no kalohan mutin namlele iha nia leten hanesan kabas lahan boot ida. Ahhh, afinal, sa'e aviaun kiik nia furak mak ne'e.

Hussshh. 'Auhhh! Nai Maromak! Saida mak ne'e?'

Derepente aviaun hanesan semo tuun derepente. Ha'u nia fuan no kabun laran sente hanesan semo sae tiha mak tuun fali. Ha'u kaer metin-metin kadeira iha ha'u-nia oin. Mane xineza mak tur iha ne'ebá. Ha'u-nia liman kukun kona tiha mane xineza ne'e nia ulun. Nia hakfodak no hateke mai kotuk. Ha'u hateke nia ho ibun temi liafuan 'sorry'.

'Mana foin mak sae aviaun ZEEMS karik,' mane foinsa'e ida tuur husi fileira sorin ho kadeira singular hasee ha'u ho hamnasa midar. Ha'u hataan 'sim'. 'Ne'e baibain hanesan ne'e duni mana. Maibe depois kuandu sae bebeik no toman tiha lae ona.' Ha'u do'uk ulun de'it.

Iha Timor, liafuan 'toman tiha lae ona ne'e' hanesan espressaun ida atu haboot fiar de'it wainhira hasoru buat foun ne'ebé ita la gosta no ha'u oras ne'e tenke haboot ha'u-nia fiar katak viajen ne'e sei lao diak maski akompaña ho bonus aviaun semo sae, tuun no sae derepente fali hanesan roda rollercoaster be halai tuun sae hatudu iha filme sira.

Hafoin minutu tolunulu resin esperimenta sensasaun hakfodak iha kabun laran durante dala rua dala tolu, aviaun ikus mai semo loos no tama iha área Suai. Husi janela, ha'u fihir tuun ba Suai nia tasi-mane be hafutar an ho koor matak no laloran nafurin be la para baku an ba mai. Afinal, tasi mane mak hanesan ne'e.

Suai ninia panorama mak rai tetuk nakonu aihoris no nuu-huun. Husi leten mos, ha'u hare'e hetan auto-estrada Suai-Viqueque hatudu ona ninia rezultadu balun hodi forma liña ida be halai loos de'it. Iha ema balun dehan projetu auto-estrada ne'e gasta osan de'it no ha'u kurioza se aban-bainrua prontu duni sei sai oinsá loos ba povu Suai, Viqueque no Timor laran tomak?

Hanoin dadauk aviaun mos semo tuun dadauk ho ninia roda sira kose kampu aviasaun halo lian hanesan lisador ai kose ba ai-kabelak ida atu halo kabeer. Aviaun para no oras hatudu ona tuku ualu ho balun dadeer. Dada iis tiha, ha'u kore tiha sintu atu tuun. Ha'u fo agradese ba pilotu aviaun ne'ebé loke ona odamatan no fó bemvindu mai ami tamba konsege to'o tiha ona iha Suai.

Tuun tiha no sama rai ba dalauluk iha Suai, ha'u fihir didiak ha'u-nia horikleun hanesan koko atu halo video ho ha'u-nia matan. Buat ne'ebé dada liu ha'u-nia matan mak aeroportu Suai be foin prontu. Maski nia la boot liu hanesan aeroportu Bali maibe ninia modelu pelumenus furak netik no halo ha'u sente hanesan iha hela aeroportu Bali. Uituan de'it.

Foti tiha pasta no la'o tesik ba ha'u hanoin karik sei iha netik ema atu ajuda mai hasoru hodi foti pasta maibé ema laiha. Trolly ka karosa oan atu tau pasta mos laiha. Sorte ha'u lori pasta rua be kamaan no ha'u bele lori mesak se lae sei atrapalha pah. Inan ida la'o uluk ba ha'u kous nia oan no leba ninia pasta no la kleur mane ida mai lao hasoru nia no foti pasta husi nia liman atu hiit.

Iha kampu ninin, ema lubun hein ona iha ne'ebá ho polísia UPF balun ne'ebé kontrola hela. Sira hamriik tanan de'it iha loron manas. Agora ha'u foin nota katak fatin hein nian husi aeroportu ne'e sei taka hela ho moru besi arame be haleu metin. Afinal ema bele uza fatin ne'e hodi tuur netik no hamahon an husi loromanas. Aeroportu Suai foun no kapaas maibé ema seidauk bele uza. Bainhira loos mak ema bele ona uza nia?

Ha'u hakat ba sira ne'ebé hein no foti telfone hodi liga ba Hotel Suai nia nain katak ha'u to'o tiha ona. Nia hataan katak ninia funsionáriu ida prontu ona hein ha'u atu tula ba otél. Mane katuas isin-mutin, isin lotuk ida oin atu hanesan xineza mai hakbesik ha'u.

'Lisensa mana, ha'u Antonio husi Hotel Suai'. Ha'u hateke ba nia no do'uk ulun. Nia fo an atu ajuda hiit ha'u-nia pasta ida no ha'u fó. Ami hakat ba kareta para fatin be dook uituan. Ha'u fihir ba mai. Laiha transporte públiku hanesan mikrolet mak para ba mai atu hein passajeiru ka hadau malu passajeiru hanesan taxista sira iha aeroportu Dili.

Kareta honda kor prata ida hein ona ami no tiu António loke kareta. Hatama tiha ha'u-nia pasta boot tau iha kotuk, ha'u tuur iha oin no kareta mos prontu atu halai.

Ahh Suai. Sidade Suai. Ohin mak ita hasoru malu ba dalauluk. Iha buat barak mak ha'u hakarak deskobre husi o.

Enkuantu kareta lori ha'u sai husi aeroportu Suai, ha'u hanoin kona knananuk ida maibé nia refraun deit.

Oh rai Suai, Suai, Suai Covalima.

Oh rai Suai, Suai, Suai Covalima.

Suai, Maio 2018

 

Komentar

Postingan populer dari blog ini

Aprende husi Sócrates: Ta’es Dala Tolu

Domin no Diferensa

Feto no Lideransa: Wainhira Feto Ida Sai Lider