Hafoin Kopa Mundial, Agora Halo Nusa?




Kopa Mundial 2018 remata ona ho jogu final entre nasaun Kroasia hasoru Fransa no Fransa mak sai manan-nain lori taxa kopa-mundial ho orgulhu maski ninian manan ne'e foin ba daruak hafoin tinan ruanulu manan dahuluk iha Kopa Mundial 1998 hasoru Brazil iha final. 


Durate final kopa mundial mundu tomak nota katak Fransa tinan ida-ne’e manan no lori ho iis diversidade hodi uza jogadór afrikanu no musulmanu nune’e hatudu sentidu katak sira laiha sensu xenofobia no islamofobia. Entretantu, Kroasia nasaun ne’ebé sai manan-nain daruak hatudu sentidu romántiku ba  mundu ho sira nia prezidente feto Kolinda Grabar-Kitarović ne’ebé semo husi Kroasia mai iha Rúsia ho aviaun klasse ekonómika no osan husi bolsu rasik tan de’it hakarak atu hatudu ninia sentidu apoiu ba ekipa husi ninia nasaun. Sita husi media internasional bobot sira hateten ‘Kroasia lakon maibe sira naok ona mundu tomak nia laran’ ho asaun simpátiku husi Prezidente Kolinda fo hakuak jogador Modric nudar apoiu emosional wainhira Modric tanis tan sira-nia ekipa lakon iha jogu. Asaun ida be kmanek tebe-tebes duni. 


Fulan kotuk, desde loron 16 Junhu wainhira Copa Mundial hahu ninia abertura, mundu tomak ho ativu asisti eventu boot ida-ne’e husi televizaun, streaming TV ka ba diretamente ba iha Rúsia hodi hare’e rasik ho matan eventu jogu boot ida-ne’e. Ida ne’e halo tan atu anima lesuk sira an husi routina loro-loron, hare’e ekipa favoritu sira joga, fihir ekipa nasaun ida-ne’ebé mak joga diak no karik mos kurioza atu hatene ekipa ne’ebé mak sei lori taxa kopa mundial  iha tinan ida-ne’e. 


Iha Timor-Leste rasik mos la lakon ninia ánimu atu asisti kopa mundial. Tinan ne’e Eto TV no recebedor satélite  marka K-Vision mak disponibel atu fo sai kobertura jogu ne’e nian. Ho situasaun ne’e, ema barak mak rame-rame instala antenna Eto TV ka sosa recebedor K-Vision atu bele hetan asesu hare’e jogu ne’e. Alende ne’e, durante kopa mundial hamoris mos kostume taru-osan ba ekipa ne’ebé mak sei manan iha kada jogu. Ha’u hanoin kona iha Koap Mundial tinan 2010 no 2014, ema barak mak halo taru ne’e ho osan montante boot liu $100 ba leten to’o $1000 liu no bulak liutan mak ema balun (hirak be osan-iha nian) to’o taru ho kareta ka kamioneta ruma ne’ebé sira iha hanesan halo buat ida ne’ebe gostu no laos lia boot ida. Ba sira, se manan karik sorte. Lakon karik mos lakon duni ona (maski laran ne’e Maromak mak hatene). 


Durante Kopa Mundial  sei la sees husi  kostume seluk mak hanesan ‘nonton bareng’ katak hare’e televizaun hamutuk iha uma-uma. Buat ne’ebe ha’u observa ho ambitu ida-ne’e mak dalaruma vizinhu sira iha bairro ida sei halibur hamutuk  ho objektivu  ida de’it atu hare’e kopa mundial maski loron bainleet dalaruma sira laliga malu tan.  


Kopa mundial ita la sente kria ona iis unidade maski iha mos iis rivalismu entre adeptu/supporter sira. Ba ema sira ne’ebe gosta hare’e nia. Ida-ne’e pozitiva tebes ba Timor-Leste hodi sai atividade atu hakmaan-an netik husi taridu no ulun moras ho konfuzaun ba inserteza politika ne’ebé akontese iha rai-laran hafoin eleisaun antisipada no formasaun governante foun ne’ebe to’o oras ne’e seidauk tan kompletu. Sentidu ánimu ho Kopa Mundial halo Timoroan sira pelumenus maske la barak bele hasees an netik husi tensaun polítika no anima an netik ho maluk sira. Maski nune’e, konsekuansia seluk mak disturbu ambiental no sosial tan kalan-kalan wainhira ema asiste kopa mundial sempre hakilar ka haklalak hodi inkomoda ema seluk nia hakmatek atu deskansa.


Iha segunda 16 Jullu dadeer foindadauk, ema hotu hadeer  hodi realiza katak Kopa Mundial remata ona. Maski sei iha euphoria ho rezultadu kopa mundial maibé ema ida-daiak hahú realiza katak sira tenke hadeer ona husi toba dukur ho mehi furak temporáriu ne’ebé lori sira pasiar ba iha mundu kopa mundial durante fulan ida no tenki hahú fali hala’o moris loron bainleet nian. Serbisu, okupasaun iha uma, preokupasaun família, inserteza polítika mak hamaluk fila-fali ita-nia loron sira ba oin be semana hirak liubá nakonu ho kontente makaas ho lalaok kopa mundial be oioin.


Hateke fali mos ba semana kotuk, ita sei sente katak Kopa Mundial sai hanesan pelarian/escapamento ida katak ita nia fatin hasees an husi routina loro-loron ne’ebé halo baruk ita nia isin, noin no neon. 


Ho inserteza ne’ebe akontese dadaun, ita mos akompanha hela iha televizaun no media eskrita sira katak iha aspetu ekonomia, empreza sira balun hahu dada an no balun hahú hamenus sosa-sasan ate hamenus númeru funsionáriu tan preokupa ho inserteza polítika ne’ebe tuir sira, afeta tebes progresu tranzaksaun ekonomiaba oin. Se kontinua nafatin nune’e iha preokupasaun akontese resesaun ekonomia no inflasaun folin ba sasan sira ne’ebé ita presiza loos enkuantu rendimentu povu nian maioria mesak kiik no depende makaas ba orsamentu jeral do estadu. Saida mak ita bele halo atu hasoru buat hirak ne’e? Ita ida-idak mak hanoin rasik ba. 


Matan moris no neon nain mak karik sai hanesan liafuan alarma ba ita hotu atu akompanha situasaun railaran ne’e hodi haboot nafatin ita nia an ho optimismu ida katak buat hotu sei sai diak. Maski ita rasik lahatene saida  mak sei akontese iha loron aban, hanesan liamurak ne’ebé baibain ita rona nudar kristaun katak, buat hotu ita entrega de’it ba Maromak. Que serra, serra! Carpe diem.  

Caicoli, 18 Jullu 2018. 

Komentar

Postingan populer dari blog ini

Aprende husi Sócrates: Ta’es Dala Tolu

Domin no Diferensa

Feto no Lideransa: Wainhira Feto Ida Sai Lider