BIBLIOTEKA ‘CENTRO’ LOSPALOS

Husi portaun boot ha’u hateke tuun ba fatin ne’e. Fatin be uluk sai nudar Eskola Sekundaria ida ho naran popular SMA 1 ka Eskola Sekundaria no. 1 de Lospalos. Fatin ne’e la dauk lakon nia matak husi duut sira be falun nia nia rai hanesan tapete boot ida. Haas huun boot rua sei nafatin hamriik metin iha kampu klaran ne’eba nune’e mos Ai – Matan-Dukur be hamriik tuituir malu iha uma ida be uluk sai nudar eskritoria mestre sira nian no ami baibain bolu de’it ‘Kantorr. Uma eskola tuan sira ne’e mos la dauk muda husi nia pozisaun uluk nian. Fatin ne’e hakmatek loos tan oras ne’e eskola sei feriadu hela ba Natal no tinan foun nian. 

Ha’u hakbesik ba uma ne’e hodi lee uma ne’e nia naran ‘Biblioteka Publika Distritu Lautem’,  hakerek ho tinta mutin mahar iha tinta koor azul nia leten maibe ema hotu bolu fatin ne’e ‘Centro’. Ha’u nia dada iis hanesan para netik lai tan admira ho uma oan ne’e. Ne’e ba dala uluk ha’u rona no mai vizita fatin ida ne’e hafoin tinan barak la mai ona iha ne’e. Fatin ne’e nostaljiku mai ha’u wainhira sei sai estudante eskola sekundaria. Maibe ohin loron,  fatin ne’e nakfilak ona sai biblioteka publika ida ba sidade Lospalos no uma sira be haleu bibilioteka ne’e uza ba       Eskola Referensia Portuguesa no Eskola Basica Centro  (EBC) Lospalos nian. Ah sidade Lospalos, tinan hirak ne’e nia laran, o mos muda ona.

Odamatan uma ne’e nakloken hela nune’e  ha’u tama ba laran. Ha’u hare’e kadeira no meja forma tui-tuir malu. Balun forma kabuar ho kadeira haat haleu, balun forma naruk loos de’it. Meja  no kadeira hirak ne’e la foun liu maibe sei diak atu ema sira ne’ebe mai vizita biblioteka bele tuur hodi lee livru. Ohin, biblioteka ne’e mos mamuk karik tamba ema hotu  sei feriadu.  Iha hakmatek ne’e, ha’u bele senti fali lalatak mestre no mestra sira ne’ebe uluk tuur iha ne’e hasee malun, goza malun, hamnasa no hirus, surat tahan no livru sira be nakonu iha meza leten no oinsa sira mura-mura ba asuntu serbisu nian. 

‘Bondia mana… bele ajuda?’ Mane foinsa’e ida isin lotuk, kulit xokolate ho ain-badak mosu mai ha’u nia sorin. Nia hasee ha’u ho mamar maibe natoon atu fanun ha’u husu ha’u nia hanoin ba tempu uluk nian.

‘Ah, bondia alin. Ha’u mai vizita liu de’it. Ne’e laiha buat ida no?’ Ha’u hatan ho hamnasa midar maibe matan ne’e  sei nafatin hateke haleu fatin ida ne’e.

‘Oh… diak mana. Halo favor. Mana bele tama mai tan ba hodi hare’e livru sira iha ne’e.’ Nia hateten mai ha’u hodi hatudu sala ida be livru sira iha ba. Ha’u la’o hakat bá no nia la’o tuir ha’u.

‘Ita serbisu iha ne’e ka alin?’ Ha’u husu.

‘Sim, mana. Ha’u mak hein  iha ne’e.’ Nia hatan ho kalma. 

Iha sala ne’e nia laran iha armariu livru balun ho livru forma tui-tuir malu ho kabeer. Maski nune’e espasu balun iha armariu ne’e sei mamuk. Livru sira ne’e rai tuir nia grupu ida-idak. Iha livru leitura ba labarik, livru ba ema boot hanesan area siensia naturais, siensia sosial, teknolojia, lingua, no seluk tan inklui mos livru sira konaba istoria independensia Timor-Leste. Iha mos armariu ketak ida  ba livru disionariu nian. Sira ne’e hotu ho lian Ingles, Portugues, Indonesia no Tetum balun (maski uituan tebes). 

 Ha’u hakat ba grupu livru literatura no admira katak sira mos iha leitura barak. Livru sira husi autor klasiku hanesan Jane Austen, Charlotte Bronte, Sir Arthur Conan Doyle, Agatha Christie sei foun hela no forma ho furak iha ne’eba hanesan hateten bemvindu mai ha’u. Iha mos livru husi autor kontemporaneu sira hanesan John Grisham, C.S. Lewis , J.K. Rowling no seluk tan. Iha mos livru konaba teoria literatura no hakerek nian. Livru sira ne’e balun ho lian Indonezia no lian Ingles. 

Ha’u hakat fali ba armariu livru siensia nian. Iha ne’ebá mak ha’u hetan livru psikolojia, teoria feminismu, relijiaun, historia mundial, geografia no seluk tan. Ah, karik mak ha’u ohin laiha urjensia atu ba fatin seluk ne’ebe ha’u promete ona atu ba, ha’u hakarak duni atu passa ha’u nia dadeer tomak iha ne’e hodi lee livru sira ne’e. Ha’u deskontente tebes katak hafoin kuaze semana rua halimar iha sidade ne’e,  hau foin bele hatene fatin ne’e iha ha’u nia loron ikus halimar iha ne’e, aban ha’u tenki fila-fali ona ba Dili. Ah kuitadu,bainhira tan mak ha’u sei mai fali? Karik mak uluk kedas fatin ne’e ejiste karik diak , ha’u imajina. 

Ikus mai, ha’u haleu de’it hare’e livru sira iha biblioteka ne’e nia laran molok atu fila. Alin mane be hein biblioteka ne’e hamriik husi nia tuur fatin hodi hakbesik ha’u. 

‘Mana hare’e hotu ona ka?’ Nia husu. Ha’u hamnasa hateke nia hodi la’o neneik atu ba liur.

‘Sim.. alin. Fatin ne’e furak loos. Ha’u gosta. Biblioteka ne’e hahu harii hori bainhira?’ Ha’u husu tan.

‘Desde tinan 2012 mana. Biblioteka ne’e hetan apoiu husi KOICA no Global Civic Sharing. Sira mak hadia uma ne’e no sosa livru sira ne’e mai. Foindadauk mak bibliteka ne’e entrega ba eduksaun distritu ne’e nian.’ Alin mane ne’e esplika. Ha’u rona ho nonook, doko ulun de’it.

‘Ema tama barak ka?’ Ha’u husu tan.

‘Sim mana. Liu-liu wainhira tempu eskola. Sira be husi Eskola Bazika iha ne’e no Eskola Konis (Eskola Sekundaria Nino Konsi Santana) mos nia estudante no mestre sira mai hotu iha ne’e,  lee no empresta livru.’ Nia hatan tan.

‘Oh…diak. Se nune’e entaun Kapas loos be.’ Ha’u hateten ho hamnasa midar hateke fali fatin ne’e husi nia odamatan. Ha’u hateke haleu tan uma eskola hirak iha area ne’e hodi dada iis naruk hanesan husik hela naha todan ida.

‘Entaun alin… obrigadu barak e. Tempu seluk mak ha’u mai fali.’ Ha’u hateten hodi despede nia.  

‘Diak mana. Obrigada mos no hare’e dalan. ‘ Alin mane ne’e hatán ho respeita. 

Ha’u hakat sai husi fatin ne’e ho laran-haksolok no admira. Ah, kuandu ha’u mai fali ha’u bele passa tempu lesuk iha ne’e. Nune’e ha’u promete ba ha’u nia an. Anin malirin huu mai, ha’u hakat ba motor Honda Revo ida be hein ona ha’u iha estrada. Oras tuku sanulu resin rua ona no ami mos fila dadauk ba uma.

VZ,

 Lospalos, 6 Janeiro 2017